ગીતા યોગશાસ્ત્ર છે એટલે એમાં યોગની વ્યાખ્યા આપેલી જ હોય, જેમ કોઈ કાયદાનું પુસ્તક હોય તો તેમાં જે ખાસ શબ્દો - Techincal words વપરાતા હોય તેવા શબ્દોની વ્યાખ્યા તે કાયદાની શરૂઆતની કલમોમાં આપેલી હોય છે. દા.ત. જમીન-મહેસૂલનો કાયદો - Land Revenue Code - તેમાં "જમીન" - 'Land’ એટલે શું? તેની વ્યાખ્યા શરૂઆતની કલમોમાં આપેલી છે. ગણોતધારો - Tenancy Act તેમાં 'ગણોતિયો' એટલે શું? "જમીનદાર" એટલે શું? તેની વ્યાખ્યા તે કાયદાની શરૂઆતની કલમોમાં આપેલી છે. એવી જ રીતે યોગશાસ્ત્ર(ગીતા)માં યોગની વ્યાખ્યા ભગવાન શ્રીકૃષ્ણે સ્વમુખે ગીતામાં આપેલી છે.
જીવનવ્યવહારમાં ઉતરી શકે તેવી યોગની વ્યાખ્યા કરતા ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ ગીતામાં કહે છે કે -
યોગ: કર્મસુ કૌશલમ |
પોતાનું કર્મ કુશળતાપૂર્વક કરવું તેનું નામ યોગ.
પ્રારબ્ધવશાત જે માણસના જીવનમાં તેનું કર્મ નિયત - નિશ્ચિત થયેલું છે તે કર્મ બરાબર કુશળતાપૂર્વક કરે તો તેને યોગ કર્યો કહેવાય.
એક દરજી અંગરખું બરાબર સરસ રીતે સીવે, તેમાં એક બાંય લાંબી નહિ કે બીજી બાંય ટૂંકી નહિ પરંતુ બરાબર માપસર સીવે અને તેમાં તેની કુશળતાનો બરાબર એકાગ્ર ચિત્તથી મન દઈને ઉપયોગ કરે તો તેને યોગ કર્યો કહેવાય.
એક મોચી તેના ઘરાકનો જોડો બરાબર સીવે અને તે પહેરતાની સાથે જ ઘરાક રાજી થઇ જાય તેવી કાળજીથી અને કુશળતાથી તે ચિત્તવૃત્તિને સ્થિર રાખીને જોડો બનાવે તો તેણે યોગ કર્યો કહેવાય.
તમે ચાલો ત્યારે તમે એવી કાળજીથી ચાલો કે તમને ઢેબુ ના વાગે, તો તમે યોગ કર્યો કહેવાય.
તમે પાણી પીઓ, તો એવી ધીરજથી અને સ્થિર વૃત્તિથી પીઓ કે તમને અંતરસ ના જાય, તો તમે યોગ કર્યો કહેવાય.
તમે કથા સાંભળવા જાઓ અગર તો આ પુસ્તક વાંચો, તે વખતે એકાગ્રચિત્તથી સાંભળો અગર તો વાંચો, અને બીજે ક્યાંય ડાફોળીયા ના મારો તો તમે યોગ કર્યો કહેવાય.
આવી રીતે જીવનનું એકેએક કર્મ તમે કુશળતાપૂર્વક ચિત્તવૃત્તિ સ્થિર રાખીને કરો તો તમે સતત યોગ કરો છો તેમ કહેવાય.
એક વિદ્યાર્થી ભણતી વખતે ચિત્ત દઈને ભણે અને રમતી વખતે ચિત્ત દઈને રમે, તે તેનો યોગ કહેવાય.
Work while you work, and play while you play.
That is the way to be happy and gay.
મહર્ષિ પતંજલિ યોગશાસ્ત્રના પ્રણેતા, પ્રખર જ્ઞાતા (Final authority) ગણાય છે, તેમણે તેમના પહેલા જ સૂત્રમાં યોગની વ્યાખ્યા આપી છે.
યોગ: ચિત્તવૃત્તિ નિરોધ: |
ચિત્તવૃત્તિની એકાગ્રતા એનું નામ યોગ અને ચિત્તવૃર્ત્તિનો નિરોધ થાય એટલે 'કર્મસુ કૌશલમ" - એની મેળે, આપોઆપ થાય. આવો યોગ તમે આજથી જ અને અત્યારથી જ કરો તો જ કામનો. બાકી તમે જાણો કે રીટાયર થઈશું , ઘરડા થઈશું, લકવો થઇ જશે ત્યારે અને ખાટલામાં પડયા - પડયા ગંધાવાનો વખત આવશે તે વખતે યોગ કરીશું, તો તે નહિ કરી શકાય. ગીતાનો યોગ સામાન્યમાં સામાન્ય માણસના રોજિંદા જીવનમાં ક્ષણે ક્ષણે ઉપયોગમાં ના આવે તો પછી ગીતાના સાતસોએ સાતસો શ્લોકો માત્ર મોઢે કરવાનો કશો જ અર્થ નથી.
જીવનવ્યવહારમાં ઉપયોગી એવી સાદી અને દરેક માણસને સુલભ એવી યોગની વ્યાખ્યા સમજીને જીવનનું પ્રત્યેક કર્મ કરતા કરતા માણસનું એકેએક કર્મ ભક્તિમય બની જાય તો પછી તેનો ભગવાન સાથે યોગ થતા વાર ના લાગે.