આ ઘણો અગત્યનો સવાલ છે. આવો જ પ્રશ્ન અર્જુને ગીતામાં શ્રીકૃષ્ણને પૂછેલો છે. આ મૂંઝવણ એકલા અર્જુનની જ નથી. અર્જુનને તો વ્યાસજીએ આ પ્રશ્ન પૂછવામાં માત્ર નિમિત્ત બનાવ્યો છે. ખરેખર તો આ પ્રશ્ન મારો, તમારો અને આપણા બધાંયનો છે. આ મૂંઝવણ તો આપણા સર્વની છે. અજાણતા પાપ થઇ જાય તેની વાત જુદી છે, પરંતુ માણસ જાણી-જોઈને પાપ શું કરવા કરે?
અર્જુન ભગવાનને પૂછે છે -
૧. માણસ કોની પ્રેરણાથી પાપ કરે છે?
૨. અને તે પણ તેની ઈચ્છા નહિ હોવા છતાં શું કામ પાપ કરે છે?
૩. બળપૂર્વક ધક્કો મારીને માણસને પરાણે પાપ કોણ કરાવે છે?
ઉપરના ત્રણ પ્રશ્નો મુદ્દાના છે અને ખુબ વિચારવા જેવા છે.
માણસ જાણે છે કે જૂઠું બોલવું તે પાપ છે, અધર્મ છે છતાં દિવસમાં અનેક વખત જૂઠું બોલે છે. ચોર બરાબર જાણે છે કે ચોરી કરવી તે પાપ છે, અધર્મ છે, છતાં પણ તે ચોરી કરે છે. માણસ સારી પેઠે જાણે છે કે પ્રામાણિક થવું તે ધર્મ છે છતાં અપ્રમાણિકતા અનેક વખત આચરે છે. ધર્મ કોને કહેવાય અને ના કહેવાય તે શાસ્ત્રો અને સંતોએ ઢોલ વગાડીને લોકોને સમજાવ્યું છે. આપણે બધા તે સારી રીતે સાંભળીએ છીએ અને જાણીએ છીએ છતાં ધર્મનું આચરણ છોડીને અધર્મમાં જોડાઈએ છીએ.
દુર્યોધન જેવો દુષ્ટાત્મા પણ મહાભારતમાં કબૂલાત કરે છે કે -
જાનામિ ધર્મ ન ચ મેં પ્રવૃત્તિ: |
ધર્મ શું છે તે હું જાણું છું છતાં તેમાં મારી પ્રવૃત્તિ થતી નથી અને -
જાનામિ અધર્મ ન ચ મેં નિવૃત્તિ: ||
અધર્મ શું છે તે પણ હું બરાબર જાણું છું છતાં તેમાંથી હું નિવૃત થતો નથી. પછી થોડોક વિચાર કરીને તે પોતે જ આગળ પોતાનો અનુભવ કહે છે કે....
કેનાપિ દેવેન હૃદિ સ્થિતેન
યથા નિયુકતોસ્મિ તથા કરોમિ ||
કોઈ એક દુષ્ટભાવ કોઈ પ્રબળ દેવ (અગર દાનવ) જે મારા હૃદયમાં બેઠેલો છે તે મને જેમ સુઝાડે છે તેમ હું કરું છું.
દુર્યોધન નાલાયક માણસ હોવા છતાં તેણે એટલી નિખાલસતા બતાવી અને તેણે જાતે જ કબુલ કર્યું છે કે કોઈ દુષ્ટભાવ તેના હૃદયમાં બેઠેલો છે, જે તેને પાપકર્મમાં પ્રવૃત કરે છે.
જયારે આપણે તો આટલી કબૂલાત કરવા પણ તૈયાર નથી. આપણે તો જાણી-જોઈને પાપકર્મ કર્યા પછી પણ એવું સાબિત કરવા પ્રયત્ન કરીએ છીએ કે મેં કર્યું છે તે મેં કર્યું છે માટે પાપકર્મ નથી. એટલે આપણે તો દુર્યોધનના મોઢામાં થુંકીએ તેવા દુષ્ટ એક રીતે ગણાઈએ.
અર્જુને પૂછેલો સવાલ ખુબ વિચારવા જેવો છે.
અથ કેન પ્રયુક્તોઽયં પાપં ચરતિ પૂરુષઃ ।
અનિચ્છન્નપિ વાર્ષ્ણેય બલાદિવ નિયોજિતઃ ॥
(શ્રીમદ્ ભગવદ્દગીતા - ૩/૩૬)
કોનાથી પ્રેરાઈને માણસ પાપ આચરે છે? અને તે પણ તેની ઈચ્છા નહિ હોવા છતાં એને બળપૂર્વક ધક્કા મારીને કોણ પાપકર્મ કરાવે છે?
સૌને કંકુના ચાંલ્લા ગમે છે. કોઈને મેંશના ગમતા નથી. છતાં શા માટે માણસ કંકુના કરવાને બદલે મેંશના ચાંલ્લા કરે છે? દરેક માણસ ઈચ્છે છે કે તે સત્યવક્તા બને, પ્રામાણિક માણસ તરીકે દુનિયામાં પ્રખ્યાત થાય તો સારું છતાં તે શા માટે અસત્ય અને અપ્રામાણિકતાનું આચરણ જાણી-જોઈને કરે છે અને પાપમાં પડે છે?
ભગવાન શ્રીકૃષ્ણે સ્વમુખે ગીતામાં અર્જુનને કૃપા કરીને આ પ્રશ્નનો સ્પષ્ટ જવાબ નીચે પ્રમાણે આપ્યો છે:
કામ એષ: ક્રોધ એષ: રજોગુણ સમુદ્ભવઃ |
માણસના અંતઃકરણમાં રહેલી અનેક જન્મ-જન્માંતરની કામનાઓ અને વાસનાઓ તેણે પાપકર્મ કરવા પ્રવૃત કરે છે.
એક નાની સુંદર સફેદ રંગની ધોળી સુંવાળી રુંવાટીવાળી બિલાડીને અત્તરથી નવડાવીને સરસ મજાના પફ-પાઉડર ચોપડીને, સુંદર રેશમી વસ્ત્રો પહેરાવીને ઊંચા આસનવાળી મખમલની ગાદી ઉપર ગુલાબનો હાર પહેરાવીને બેસાડી હોય તો તે ડાહીડમરી થઈને શાંતિથી કદાચ બેસી રહે, પરંતુ જો તેણે એક નાની ઉંદરડી છેડે ખૂણામાં દોડતી જતી દેખાય તો તરત જ તે તેની જન્મજાત વાસનાના જોરે લફ દઈને ઊંચી ગાદી ઉપરથી ભૂસકો મારે જ. તેવી જ રીતે માણસ ગમે તેટલો જ્ઞાની કે પંડિત દેખાતો હોય પરંતુ તેના અંતઃકરણમાં પડેલી કામનાઓ અને વાસનાઓ ઉશ્કેરનાર સંયોગ, પદાર્થ અગર વ્યક્તિ પ્રાપ્ત થતાની સાથે જ તે પાપકર્મ કરવા દોટ મૂકે જ, અને તેની કામનાના સંતોષની આડે આવનાર ઉપર ક્રોધ કરે જ છે. આવે વખતે તેની પાસે જો સતત સત્સંગથી પ્રાપ્ત થયેલું વિવેક અને વૈરાગ્યનું બળ ના હોય તો તેનું અધ:પતન થતા વાર લાગે જ નહિ અને તે પાપના ફળસ્વરૂપે પેદા થયેલું દુઃખ તેણે અવશ્ય ભોગવવું જ પડે.
