મૃત્યુ: સર્વહરશ્વાહમ (ગીતા - ૧૦/૩૪)

પોતાની વિભૂતિઓનું વર્ણન કરતા પરમાત્મા કહે છે કે 'તમામનો નાશ કરનાર મૃત્યુ હું છું.' જન્મ અને મૃત્યુની ઘટના તમારા હાથની વાત નથી, પરમાત્માના હાથની વાત છે. જે જન્મ આપી શકે તે જ મૃત્યુ આપી શકે. માટે તમામ ધર્મ તમારી મેળે આપઘાત કરવાની ના પડે છે, અને બીજાઓની હિંસા કરવાની પણ ના પડે છે. આપઘાત અને હિંસા પરમાત્માની વિરુદ્ધનું વર્તન છે. જેને જીવાડવાની શક્તિ - અધિકાર નથી તેને કોઈને મારવાનો પણ અધિકાર નથી. ભીષ્મ - દ્રોણ - કર્ણ વગેરે મૃત્યુના (પરમાત્માના) મુખમાં પ્રવેશી ચૂકેલા હતા. (મયા હતાંસત્વં જહિ - મેં મારી નાખેલા છે તેમને તારે મારવાના છે. - ગીતા - ૧૧/૩૪) તેથી અર્જુન, તેમને મારવામાં નિમિત્ત માત્ર થઇ શક્યો. નહીં તો અર્જુનની પોતાની તાકાત નહોતી કે ઈશ્વરેચ્છા વિરુદ્ધ તે એક કીડીને પણ મારી શકે.

ગીતામાં ભગવાને અર્જુનને હિંસા કરવાનો ઉપદેશ આપ્યો જ નથી. માત્ર નિમિત્ત થવાનો (નિમિત્તમાત્રમ ભવ સવ્યસાચિન) ઉપદેશ આપ્યો છે. ગીતામાં હિંસાનો ઉપદેશ છે તેવું દેખાય છે. તે ખોટું છે. ગીતામાં તો પરમ અહિંસક દ્રષ્ટિ છે, જે બુદ્ધ અને મહાવીરની અહિંસા કરતા પણ અત્યંત ગહન છે, કારણકે મૌલિક હિંસાનો આધાર અહંકાર છે, જેને પરમાત્મા તોડી નાખે છે.

'હું ધારું તેને મારી નાખી શકું છું, હું હિંસક છું.' તેમ કહેવું તે અહંકાર છે. તેવી જ રીતે 'હું કોઈને મારુ જ નહીં - હું ચુસ્ત અહિંસક છું' તેમ કહેવું તે પણ સૂક્ષ્મ અહંકાર છે. 'હું હિંસક પણ નથી, અહિંસક પણ નથી - હું નિમિત્ત માત્ર જ છું.' તેમ કહેવું તે સાચી દ્રષ્ટિ છે. મારવું અગર જીવાડવું તે મૃત્યુ (કાળ - પરમાત્મા)ના હાથની વાત છે. મૃત્યુના મુખમાં પડેલાને મારી નાખવા માટે સર્પદંશ - અગ્નિ - એક્સીડેન્ટ - રોગ વગેરે નિમિત્ત માત્ર જ છે. પરમાત્મા કહે છે : હું સર્વહર: - તમામ હરણ કરનાર, આંચકી લેનાર, પડાવી લેનાર - મૃત્યુ (કાળ) છું. તારી પાસે અઢળક ધન-સંપત્તિ, વૈભવ-પરિવાર હોય તે તમામનું હું (મૃત્યુ કાળ) એક જ ક્ષણમાં એક જ અડબોથ મારીને પડાવી - આંચકી લઇ શકું છું. તેમાં તારું કાંઈ ચાલે નહીં.