શરીર છોડતી વખતે જીવાત્માને કરોડો વીંછીની અસહ્ય વેદના થાય છે. જીવનકાળ દરમિયાન શરીરથી જેટલા ભોગો ભોગવ્યા હોય તે તમામ ભોગો રોગો બનીને શરીર છોડતી વખતે એકસામટો હુમલો કરે છે અને ત્યારે જીવાત્મા વર્ણન ન કરી શકાય તેટલી અકળામણ અનુભવે છે. જીવનકાળ દરમિયાન બીડી, સિગારેટ, દારૂ વગેરે જેટલા વ્યસનો વળગાડ્યા હોય અને આહાર-વિહાર-ખાનપાનમાં કુદરતના જેટલા કાયદાઓનો ભંગ કર્યો હોય તેની સજા રૂપે ટી.બી., કેન્સર, ડાયાબિટીસ, બ્લડપ્રેસર, કિડની વગેરેના રોગો મરણ સમયે શરીરમાં તોફાન મચાવે છે ત્યારે જીવાત્મા ખુબ અકળાય છે.

કફ-વાત્ત-પિત્ત જોર કરીને મરતી વખતે ત્રિદોષ ઉત્પન્ન કરે છે અને તેમાંથી સન્નેપાત થઇ જાય છે. શરીર ફાટેલા કપડાં જેવુંય ચિથરેહાલ થઇ ગયું અને રોગોનો સામનો કરવા માટે પ્રતિરોધક(resistance power) તદ્દન ઘટી ગયો હોવા છતાં શરીર પ્રત્યેની પ્રબળ આસક્તિ અને અધ્યાસને લીધે જીવાત્મા શરીર છોડવા માંગતો નથી તેથી તે આવા રોગ સામે અને મોત સામે બાથોડિયા ભીડે છે. અને આખરે હારીથાકીને બળાત્કારે શરીર છોડવું પડે છે. તે વખતે નાડીઓ તૂટતી હોય, પ્રાણ અકળાતો હોય, જરાસંઘ અને કાલયવન દેહપુરી ઉપર હુમલાઓ કરતા હોય તેવા સંજોગોમાં, શરીર છોડતી વખતે બેહોશ થઇ જવાથી જીવાત્મા ભગવદ્ નામસ્મરણ અને ભગવદ્ સ્વરૂપનું ધ્યાન ચુકી જાય છે અને પોતે પોતાના જ પાપે પોતાની દુર્ગતિ વહોરી લે છે.

આવું શરીર-વેદનાત્મક દુઃખ ભોગવવું ના પડે તે માટે શાસ્ત્રોએ અને સંતોએ સરળ માર્ગ બતાવ્યો છે કે માણસે જીવનકાળ દરમ્યાન શરૂઆતથી જ સંયમી જીવન જીવતા શીખવું જોઈએ.

માણસ જેટલું સંયમી જીવન જીવે અને ઇન્દ્રિયો તથા ઇન્દ્રિયોના વિષયો મારફતે જેટલા ભૌતિક સુખો સંયમપૂર્વક ઓછા ભોગવે તેટલી સરળતાથી તે અંતકાળે દેહનો ત્યાગ કરી શકે.

આંબા ઉપર પાકીને સાખ થઇ ગયેલી કેરી એક જરાક પવનનો ઝોક આવે ને જેટલી સરળતાથી આંબાથી છૂટી થઇ જાય; અગર તો સાપ જેટલી સરળતાથી કાંચળી ઉતારીને પાછો વળીને કાંચળી સામું જોવા પણ ઉભો ના રહે અને ચાલ્યો જાય તેટલી સરળતાથી સંયમી પુરુષ પોતાના દેહને ભગવદ્ નામસ્મરણ કરતો કરતો છોડીને ચાલી જઈ શકે છે.