નિર્ગુણ શુદ્ધ બ્રહ્મ જયારે માયાના ગુણોનો સ્વીકાર કરે, શુદ્ધ બ્રહ્મમાં (ચૈતન્યમાં) જ્યારે માયાના ગુણો પ્રગટ થાય ત્યારે તે માયાવચ્છિન્ન ચૈતન્ય(બ્રહ્મ)નું નામ - ઈશ્વર.
ઈશ્વર એટલે શુદ્ધ બ્રહ્મ વત્તા માયા. (બ્રહ્મ + માયા = ઈશ્વર) ઈશ્વર એટલે સગુણ બ્રહ્મ. ઈશ્વર શબ્દ સમજવાની જરૂર છે. ઈશ્વર એટલે શક્તિમાન, શક્તિવાળો. પરમાત્માની અત્યંત વિશાળ શક્તિનું નામ માયા. શક્તિવાળો એટલે માયાવાળો બ્રહ્મ એટલે ઈશ્વર. બ્રહ્મમાં જયારે માયાના ગુણો પ્રગટ થાય, બ્રહ્મ (શુદ્ધ ચૈતન્ય) જયારે માયાના ગુણોનો સ્વીકાર કરે, શુદ્ધ ચૈતન્ય જયારે માયાવચ્છિન્ન (માયાથી છવાએલો) બને ત્યારે તેને ઈશ્વર કહેવાય.
એકલો બ્રહ્મ (માયાના ગુણો રહિત નિર્ગુણ બ્રહ્મ) નિષ્ક્રિય છે. તે કોઈ ક્રિયા કરતો નથી. જગતની ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ, લય વગેરે ક્રિયાઓ એકલો નિર્ગુણ બ્રહ્મ( માયાના ગુણો રહિતનો બ્રહ્મ) ના કરે. આ શુદ્ધ ચૈતન્ય પરાત્પર (માયાના ગુણોથી પર) બ્રહ્મ જયારે માયાવચ્છિન્ન ચૈતન્ય (ઈશ્વર) બને ત્યારે તે ઈશ્વર (શક્તિમાન) જગતની ઉત્પત્તિ , સ્થિતિ, લય કરી શકે. એકલો પુરુષ બાળક પેદા ન કરી શકે, એકલી સ્ત્રી પણ બાળક પેદા ન કરી શકે. પરંતુ સ્ત્રી અને પુરુષના સંયોગથી બાળક પેદા થાય. એવી જ રીતે એકલો (શુદ્ધ ચૈતન્ય પરાત્પર) બ્રહ્મ જગતની ઉત્પત્તિ ના કરી શકે અને એકલી માયા (પરમાત્માની અત્યંત વિશાળ શક્તિ-પ્રકૃતિ) પણ જગતની ઉત્ત્પત્તિ ના કરી શકે, પરંતુ બ્રહ્મ અને માયાના સંયોગથી જગતની ઉત્પત્તિ થાય. માયાના ગુણો સહિતનું એટલે કે સગુણ બ્રહ્મ એટલે કે ઈશ્વર, જગતની ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને લયનું કારણ બને.
એકલા પુરુષને પુરુષ કહેવાય, એકલી સ્ત્રીને સ્ત્રી કહેવાય. પણ પુરુષ અને સ્ત્રીનો સંયોગ થાય ત્યારે તે બંનેને માટે એક જ શબ્દ વાપરવો હોય તો તેને દંપતી અગર ગૃહસ્થી કહેવાય. એવી જ રીતે એકલા શુધ્ધ ચૈતન્યપરાત્પર બ્રહ્મને પુરુષ બ્રહ્મ કહેવાય. એકલી માયાને (પરમાત્માની અપાર વિશાળ ચિત્તશક્તિને) માયા પ્રકૃતિ કહેવાય પરંતુ (બ્રહ્મ + માયા) માયા સહિતના બ્રહ્મને એક શબ્દમાં ઈશ્વર કહેવાય અને આ ઈશ્વર (માયાવચ્છિન્ન ચૈતન્ય) જગતની ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને લયનું આદિ કારણ (નિમિત્ત કારણ તેમ જ ઉપાદાન કારણ) મનાય છે.