વેદાંત વિચાર

પ્રકરણ પહેલું : બ્રહ્મનું સ્વરૂપ

૬. બ્રહ્મ નિરપેક્ષ છે.

ઈલેક્ટ્રીસીટીમાં પણ બ્રહ્મનું જ ચૈતન્ય છે. પૃથ્વીની ગુરુત્વાકર્ષણ શક્તિમાં પણ બ્રહ્મનું જ ચૈતન્ય છે. સૂર્ય, ચંદ્ર, અગ્નિ, વાયુ, પૃથ્વી વગેરે તમામ - બ્રહ્મમાંથી ચૈતન્ય પ્રાપ્ત કરીને પ્રકાશ, ઠંડક, ગરમી વગેરે આપી શકે છે. સમગ્ર ચરાચર જડચેતનમાં બ્રહ્મનું જ ચૈતન્ય રેલાયેલું પડયું છે.

બ્રહ્મ ચૈતન્યનો ઓઘ છે. ચૈતન્યનો મહાસાગર છે.

આ પરમ ચૈતન્યની જ્ઞાનશક્તિ, બળશક્તિ અને ક્રિયાશક્તિથી પ્રતિપળ, ક્ષણે ક્ષણે અનેકાનેક બ્રહ્માંડોની અને તે બ્રહ્માંડોની અંદરના તમામ પ્રાણી પદાર્થોની ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને લય થયા જ કરે છે.

આ જે પરમ ચૈતન્ય, ચૈતન્યનો મહસસાગર (Reservoir of all energies) તેનું વેદો-ઉપનિષદોએ "બ્રહ્મ" એવું નામ પાડયું છે, જો કે આ પરમ ચૈતન્યનું ખરેખર તો કોઈ નામ જ નથી અને રૂપ પણ નથી.

परास्य शक्ति: विविधैव श्रूयते

स्वाभाविकी ज्ञान बल क्रिया च।

અને આ પરમ ચૈતન્યની જ્ઞાનશક્તિ, ક્રિયાશક્તિ, બળશક્તિ વગેરે જે ચિત્તશક્તિ છે. તેનું વેદો-ઉપનિષદોએ માયા એવું નામ પાડયું છે. સાંખ્યશાસ્ત્રમાં તેને પુરુષ અને પ્રકૃતિ કહે છે. ગીતામાં ક્ષર અને અક્ષર, ક્ષેત્ર અને ક્ષેત્રજ્ઞ, અપરા અને પરા પ્રકૃતિ, ક્ષર પુરુષ અને અક્ષર પુરુષ અને તે બંનેથી પણ ઉત્તમ(પર) પરાત્પર પરમાત્મા પરબ્રહ્મ એવા જુદા જુદા અનેક નામોથી ઓળખાવે છે.

સાદી ભાષામાં આપણે તેને પરમાત્મા (તમામ આત્માઓનો પણ આત્મા પરમ આત્મા) કહીએ છીએ.