માયાના ત્રણ ગુણો - સત્વગુણ, રજોગુણ અને તમોગુણ પૈકીનો એક પણ ગુણ જેનામાં નથી તે શુદ્ધ બ્રહ્મ કહેવાય. માયાના કોઈપણ ગુણ શુદ્ધ બ્રહ્મમાં ભળે નહિ ત્યાં સુધી તે નિરાકાર જ રહે, સાકાર થાય જ નહિ. નિર્ગુણ બ્રહ્મનો આકાર હોય જ નહિ, તે નિરાકાર જ હોય. શુદ્ધ નિર્ગુણ બ્રહ્મને નિરાકારમાંથી સાકાર થવું હોય તો તેને માયાના ગુણોનો સ્વીકાર કરવો પડે. શુદ્ધ બ્રહ્મમાં માયાના ગુણો ભળે ત્યારે જ નિર્ગુણ નિરાકાર બ્રહ્મ સગુણ સાકાર બ્રહ્મ બને.
દા.ત. શુદ્ધ સો ટચનું સોનુ હોય તેનો કોઈ દિવસ ઘાટ બને નહિ, શુદ્ધ સો ટચની સોનાની લગડી હોય તેની વીંટી, બંગડીઓ, કંઠી વગેરે ઘાટ-આકાર બનાવવા હોય તો તે ના બની શકે. શુદ્ધ સોનાના ઘાટના આકાર બનાવવા હોય તો તે સો ટચની લગડીમાં ત્રણ વાલ તાંબું ઉમેરવું પડે. શુદ્ધ સોનામાં જ્યાં સુધી તાંબું ભેળવો નહિ અને શુદ્ધ સોનુ ત્રણ વાલ ફેર થાય નહિ ત્યાં સુધી તેની બંગડીઓ, વીંટી, કંઠી વગેરે કોઈ પણ ઘાટ કે આકાર થઇ શકે નહિ. (પૂછી જોજો કોઈ હોશિયાર સોની મહાજનને).
એવી જ રીતે શુદ્ધ બ્રહ્મ જ્યાં સુધી નિર્ગુણ (માયાના ગુણરહિત) રહે ત્યાં સુધી તે નિરાકાર જ રહે, સાકાર બને નહિ, પરંતુ જયારે શુદ્ધ બ્રહ્મમાં માયાના ત્રણ ગુણો ભળે અને નિર્ગુણ બ્રહ્મ સગુણ (માયાના ગુણો સહીત) બ્રહ્મ બને ત્યારે સાકાર બ્રહ્મ બને.
પાણી નિરાકાર છે. તેનો પોતાનો કોઈ આકાર નથી. પાણી જે વાસણમાં ભરીએ તે વાસણનો આકાર તે પકડે છે. ઘડામાં રેડો તો ઘડાનો આકાર અને લોટામાં રેડો તો લોટાનો આકાર પકડે છે. પાણી સ્વયં પોતે નિરાકાર છે. તેથી જ તે દરેક વાસણનો, પાત્રનો આકાર પકડી શકે છે. પરંતુ આ પાણીમાં તીવ્ર ઠંડી પ્રવેશ કરે તો તે પાણીનું ચોસલું-બરફ થઇ જાય અને નિરાકાર પાણી સાકાર બરફ બની જાય. પાણીમાં તીવ્ર ઠંડીનો ગુણ પ્રવેશ થતા તે સગુણ સાકાર (ઘન) સાકાર બરફ બને જે બરફના ચોસલાની લંબાઈ, પહોળાઈ, ઊંચાઈ, જાડાઈ વગેરે હોઈ શકે. પરંતુ વાસ્તવમાં તો પાણી અને બરફ બંને એક જ વસ્તુ છે. પાણી અને બરફ તે બે તત્ત્વે કરીને જુદા નથી - એક જ છે.
પાણી એટલે દ્રવીભૂત થયેલો બરફ અને બરફ એટલે ઘનીભૂત થયેલું પાણી.
એવી જ રીતે નિર્ગુણ બ્રહ્મ અને સગુણ બ્રહ્મ બેય જુદા જુદા તત્ત્વ નથી પરંતુ એક જ તત્ત્વના બે નામ છે.
ગોસ્વામી તુલસીદાસજી આ વાત સમજાવતા લખે છે:
સગુનહી અગુનહી નહી કછુ ભેદા, ગાવહી મુનિપુરાન બુધ બેદા
અગુન અરૂપ અલખ અજ જોઈ, ભગત પ્રેમ બસ સગુણ સો હોઈ
જો ગુન રહિત સગુન સોઈ કૈસે, જલ હિમ ઉપલ(બરફ) બીલગ નહિ જૈસે.
નિર્ગુણ બ્રહ્મમાં માયાના ગુણો પ્રગટ થતા તે સગુણ કહેવાય છે.